Sterke, inspirerende vrouwen vertellen over hun ervaringen en visie op de overgang. Deze keer: gevierd kunstenares en beeldhouwer Ans Markus, wonend op het Amsterdamse Prinseneiland.
Ans Markus (née: Antje Geertje Markus) is bekend van haar doeken met vrouwenfiguren in windsels en indringende portretten van onder meer leden van het Koningshuis. Haar eigen voorkomen blijft je ook bij: roodgelakte lippen, zwartomrande en ijsblauwe ogen. ‘Misschien is het inderdaad een masker’, zegt ze met een glimlach. Tegelijkertijd gaat er een bijzonder levensverhaal schuil achter Ans Markus, die volledig autodidact is.
Onlangs bracht ze het boek ‘Masker af’ uit, waarin ze verhaalt over haar ontwikkeling van jong, onzeker meisje naar gerenommeerd kunstenares, over het moeten trouwen en het negeren van vooroordelen. Met al haar onzekerheden, met al haar wijsheid en kracht. ‘Ik denk dat het cruciaal is voor de jonge generatie om ook deze levensverhalen mee te krijgen. De buitenkant is ook alleen maar dat: de buitenkant. Het gaat uiteindelijk om je persoonlijke ervaringen, om geloven in jezelf, om vallen en opstaan. Ouder worden is juist ook heel leuk!’ Aan Vichy vertelt ze over haar kunst, het leven, het vrouwzijn en de overgang.
Hoe was het om dit boek te schrijven, zo terug te blikken op je leven?
‘Het rare is dat ik op een gegeven moment een beetje depressief werd, een beetje huilerig. Mijn dochter zei toen tegen mij: “Natuurlijk mama, je dompelt je zo onder in het verleden, je gooit alle laatjes weer open!” Had ik het een en ander een plek gegeven, nu herbeleefde ik het weer. Uiteindelijk heb ik die negativiteit kunnen ombuigen naar iets positiefs. Ik vind het belangrijk dat jonge mensen via mijn levensverhaal inzien dat met vallen en opstaan, doorgaan en volhouden alles weer op zijn pootjes terecht kan komen. Blijf in je eigen kracht geloven, zonder bij elke tegenwind te denken: “Oké, laat maar”. Toen ik dertig was ben ik gescheiden.
Toen kwamen er vragen naar boven: “Wie ben ik? Wat kan ik? Wat nu?!” Na dat huwelijk had ik bovendien geen greintje eigenwaarde meer over. Ik vond mijzelf lelijk, ik zat niet lekker in mijn vel. Financieel stond ik er ook niet best voor, dus het was niet het uitgelezen moment om mij op de kunst te richten. Ik had ook niet zo voor ogen om kunstenaar te worden. Toch ging ik ervoor. Het was het enige wat ik een beetje kon: portretjes maken.
Bij gebrek aan geld bombardeerde ik mijn dochter tot model. De windsels, geschilderd op de doeken uit die tijd, staan symbool voor de veiligheid die ik toen mistte. Ondanks alle tegenslagen ben ik voor mijzelf begonnen, heb ik doorgezet. Op den duur kon ik meedoen aan tentoonstellingen, begon ik wat geld te verdienen. Ik denk dat het goed is om het leven te zien als een zoektocht. Het recept van het leven is volgens mij: “Niemand weet wat er morgen gebeurt.” Het leven draait om veerkracht. Mocht ik nu terugschakelen dan zou ik het precies weer op deze manier doen. Ik zou geen enkele levenskeuze terugnemen.’
Komt die veerkracht ook terug in je werk?
‘Zie de overgang niet als een “ziekte”, maar letterlijk als een transitiefase – dat is veel fijner’
Tegelijkertijd wordt verdraagzaamheid en eigenwaarde gereflecteerd in die verhalen. Het zijn universele thema’s. Alles wat ik meemaak stop ik in schilderijen. Het draait ook om fases, zoals een stille periode waarin ik alleen maar lege kamers schilderde. Of mijn oude mama, die haar beeltenis niet vereeuwigd wilde hebben. Dus schilderde ik haar verborgen achter haar handen. Het ouder worden verbeeld in zesendertig luiken; van baby naar oude vrouw en alles wat daar gevoelsmatig bij komt kijken.’
Hoe ervaar je het ouder worden zelf?
‘Ik ben een laatbloeier. Toen ik 17 was begon ik met menstrueren, ruim vier decennia later deed de overgang pas zijn intrede’
En hoe was de overgang voor jou?
‘Mijn menstruatie hield bij mij op toen ik 58 was. Ik ben een laatbloeier. Toen ik 17 was begon ik pas met menstrueren. Laat begonnen, laat opgehouden. Met de komst van de overgang heb ik besloten geen pillen te slikken. Ik ben bijna 73 en daar voel ik me nog steeds goed bij. Ik probeer me eraan over te geven.
Ik lijd niet onder stemmingswisselingen, maar ik heb wel regelmatig opvliegers. Krijg ik het heet dan gooi ik mijn voeten even buiten het bed en koel ik vanzelf weer af. Mijn redenatie: accepteer dat de overgang geen “ziekte” is, maar letterlijk een transitiefase. Dat voelt heel anders en is volgens mij de ultieme benadering. Je hebt nu niet meer maandelijks dat gedoe met je menstruatie, een feestje! Hiernaast heb ik gemerkt dat stress bij mij opvliegers in de hand werkt. Toen dacht ik: ja, het is tijd dat je beter gaat luisteren naar je lichaam. In de nok van mijn woning heb ik een klein sauna’tje, waar ik helemaal tot rust kom.’
Heb je verder veel veranderd aan je levenswijze tijdens de overgang?
‘Ik geloof echt in de filosofie: je bent wat je eet, zeker tijdens de overgang’
Is gezondheid altijd belangrijk voor jou geweest?
‘Van jongs af aan ben ik al veel bezig met gezondheid. Toen ik 17 was rende ik al door de Loonse en Drunense Duinen. Nu rent iedereen door het park, maar toen niet. Soms vind ik mijzelf wel iets te gedisciplineerd, dat ik iets te hard ga, maar tegelijkertijd heb ik die discipline ook nodig voor mijn werk. Het past ook bij mijn persoonlijkheid, dus daar ga ik in mee. Ik voel me het prettigst bij volop bewegen, gezond eten. Het heeft mij naarmate ik ouder ben geworden in ieder geval geen windeieren gelegd. Je gezondheid is een groot goed en met een beetje geluk komen daar nog een paar lieve vriendinnen en een leuke man bij. Ik heb natuurlijk ook een fantastische dochter. Ik tel elke dag mijn zegeningen. Dat betekent niet dat ik elke dag juichend op tafel sta te dansen. Af en toe heb je een zware dag, kijk je met een scheef oog in de spiegel. Laat het er maar gewoon zijn. Ook ik moet mijzelf af en toe toespreken.’
Kun je nu gemakkelijker met neerslachtige gevoelens omgaan?
‘Je kunt van alles doen om de overgang tegen te werken, maar volgens mij ligt de sleutel in acceptatie’
Wat heeft je nog meer geholpen tijdens de overgang?
‘Communicatie en kennis. Als ik in gezinssfeer eens een tomatenhoofd heb, reageert mijn dochter Sigrid daar heel relaxed op: “Oh mam, een opvlieger.” Acceptatie is in mijn beleving een groot goed. Je kunt van alles tegen de overgang gaan slikken, het proberen tegen te werken, maar voor mij ligt de sleutel in acceptatie.
Tegenwoordig wordt alles wat maar menselijk is ook uitgebreid met elkaar besproken. Er zijn minder remmingen. Ideaal dat er gemakkelijker over bepaalde zaken wordt gesproken. Met mijn moeder had ik het daar niet over. Toen ik op mijn 21e beviel van mijn dochter wist ik niet wat mij overkwam. Ik had geen idee! Mijn moeder bevond zich ook in een andere positie: ze was vijvendertig toen ze mij, net na de oorlog, kreeg.
Ze moest hard werken, flink zijn, dóórgaan. Aan het begin van de overgang heb ik verder veel boeken over het onderwerp gelezen. Het is goed om diverse kanten uit te spitten. Wat voor de een effectief is kan voor de ander averechts werken. De een voelt zich prettiger bij een pil, de ander bij een alternatieve tour. Iedereen maakt het weer anders mee. Sommige vrouwen hebben er geen last van, anderen worden ineens onuitstaanbaar op de werkvloer.
Ik denk dat het belangrijk is om het onderwerp bespreekbaar te maken. Ik heb ook een vriendinnenclubje met heel leuke vrouwen die ik eens in de zoveel tijd zie. Dan hebben we het tien minuten over onze kwaaltjes en vervolgens gaan we over tot de leuke dingen van de dag. Geen een van die vrouwen heeft zich laten opereren of Botoxen. Terwijl ze bijna allemaal model zijn geweest. Het is zoals het is. Misschien een rare uitdrukking, maar uiteindelijk heb je elke rimpel verdient. Dat vind ik juist ook een heel mooie benadering.’
Hoe ga je om met fysieke veranderingen tijdens het ouder worden?
‘Het kan een uitdaging zijn om als vrouw ouder te worden in deze tijd. In de mode, in alle bladen: je moet toch jong, fit, glad blijven wil je blijven meetellen. Althans, dat beeld wordt ons voorgehouden. Zeker nu met de presentatie van mijn boek denk ik meer aan mijn uiterlijk.
Je bent ermee bezig, mede ingegeven door de media. Je wordt als vrouw helemaal gek gemaakt door alle bladen in de schappen met alleen maar prachtige covermodellen. Slanker dan slank, een volle bos haar, lange wimpers. Het kan niet op. Ik heb een idee om zes schilderijen te maken: op één schilderij zie je de mens – mij of iemand anders – en langzaamaan ontstaat er steeds meer vervaging. Een vervaging van de mens. Maar volgens mij draait ouder worden juist om dichter in plaats van verder bij jezelf af te komen staan.
Ik zou op covers ook heel graag eens een charmante dame op leeftijd zien. Ouder worden is namelijk ook leuk! Ik mis bepaalde rolmodellen die inspireren om gracieus ouder worden. Uiteindelijk is dat vel maar een buitenkantje. Het gaat om de ervaringen die je opdoet, het leven aangaan en leren kennen. Stap voor stap. In die zin kunnen oudere vrouwen juist ook veel betekenen, een rolmodel zijn voor jongeren. Ik merk bovendien dat hier behoefte naar is. Ik geef schilderworkshops aan jonge mensen en tijdens een gesprek merk ik vaak dat ze tegen je “opzien”. Dat is een groot woord, maar ze nemen iets van je mee en het inspireert ze. Het is denk ik goed te laten zien dat wanneer je je als mens kwetsbaar opstelt, je er krachtiger uit kunt komen.’
Masker af van Ans Markus is nu verkrijgbaar.
