OK

OK Annuleren

Bedankt

Sluiten

Professor Liesbeth Woertman over de valkuil van ‘leeftijdsloosheid’ en de overgang

Liesbeth Woertman, professor aan de Universiteit van Utrecht, afdeling Psychologie, en expert op het gebied van lichaamsbeelden in relatie tot (sociale) media, heeft net haar boek ‘Je bent al mooi’ uitgebracht. Een belangrijke aanklacht op de huidige maatschappij, waarin niet alleen jeugd maar vooral ook leeftijdsloosheid blind lijkt te worden nagestreefd. Wij spreken haar over het plezier in ouder worden, de overgang en waarom het belangrijk is om deze verhalen juist ook met de jongere generatie te delen.

Liesbeth Woertman

Voor het boek 'Je bent al mooi' heeft u veel onderzoek gedaan onder verschillende leeftijdsgroepen. Wat viel u hierin op?

‘Het onderzoek liep onder vrouwen tussen de 12 en 79 jaar oud. We hadden een heel groot databestand, waardoor ik ze in vijf leeftijdsgroepen kon plaatsen: 12 – 16 jaar; 17 – 26; 27 – 39; 40 – 50; 60+. Je ziet dan heel duidelijk dat de allerjongsten heel erg bezig zijn met uiterlijkheden. Dat zij behoorlijk ontevreden zijn – mede door een cultuur waar gemanipuleerde beelden de norm vormen. Het zelfbeeld staat zeker onder die jonkies onder druk. Terwijl we feitelijk gezien over de afgelopen vijftig jaar mooier zijn geworden; zo hebben we hebben bijvoorbeeld een mooiere huid en een beter gebit. Tot mijn grote verbazing was er een stijgende lijn te zien op het moment dat vrouwen hun zestigste levensjaar passeerde. Dat had ik totaal niet verwacht! Ik heb het wel drie keer overgerekend, met het idee dat ik vast een fout had gemaakt. Het ging compleet tegen mijn hypothese in. Ik ben er toen veel over gaan lezen. Er wordt internationaal veel onderzoek gedaan naar lichaamsbeelden. Toen kwam ik professor Marika Tiggeman tegen, die behoorlijk wat heeft geschreven over oudere vrouwen. Op oudere leeftijd ben je als vrouw over het algemeen wat meer tevreden. Dat geldt trouwens voor deze generatie, niet voor de jongeren van nu naarmate ze ouder worden. We moeten ervoor waken dat zij niet juist meer ongelukkig worden met zichzelf met het klimmen der jaren.’

Denkt u daarom dat het belangrijk is dat moeders en dochters, of overgrootouders en kleinkinderen, meer met elkaar in gesprek gaan?

‘Vrouwen van 60+ blijken uit onderzoek meer tevreden! Zelf ben ik op oudere leeftijd juist ook rustiger en zekerder van mijzelf’

‘Ongelofelijk belangrijk. Het is ook het voornaamste motief voor het schrijven van dit boek: voor jonge meisjes die opgroeien in een bepaalde beeldcultuur en niet anders weten. Die andere blik moet van ons (de oudere generatie) komen. Zelf ben ik ook ouder en ik merk dat ik het nog nooit zo goed heb gehad als in deze fase van mijn leven. Ik ben veel rustiger, veel zekerder van mijzelf, van wat ik weet. Ik trek me weinig aan van kritiek. Ik vergelijk mijzelf niet met anderen; dat vind ik bijna een soort leugen. Soms lijkt het wel alsof je leven afgelopen is als je als vrouw echt ouder wordt. Dat wil ik graag weerleggen en met die boodschap naar buiten treden om jonge vrouwen hiervan te doordringen. Het is een cruciaal gesprek, dat op een open manier gevoerd worden. Niet met zeg “voorbeelden” van oudere modellen in de modewereld. Dat bedoel ik juist niet. Daar gaat een boodschap vanuit alsof zij tóch mee mogen doen met de jeugd. Nee, waarom kun je als oudere vrouw niet in je eigen kracht staan? De betekenis zien van iemand die geleefd heeft, ervaring heeft opgedaan, en dat wil delen.’

Want de ‘oudere modellen’ van nu (zoals de 53-jarige Cindy Crawford) stralen ook die leeftijdsloosheid uit?

‘Zelfs oudere modellen van nu hebben een soort “leeftijdsloosheid”, alsof ze er niet ouder uit mogen zien. Hoog tijd dat hier een tegengeluid op komt’

‘Precies, alsof het niet kan dat ze echt ouder worden. Ze worden geprezen om hun leeftijdsloze uiterlijk. Het is hoog tijd dat daar een tegengeluid op komt.’ 

Is het van belang om mannen ook bij dit gesprek te betrekken?

‘Zij hebben eveneens te maken met ouderdom, ze maken hun eigen overgang mee. Alleen doorgaans wat minder heftig, minder plotseling dan bij ons vrouwen. Het interessante is dat de seksen in de ouderdom meer naar elkaar toegroeien. Bij vrouwen dalen de oestrogeenwaardes, bij mannen het testosteron. Hierdoor gaan we psychisch gezien meer op elkaar lijken.’

De overgang begint gemiddeld rond het tweeënveertigste levensjaar. Heeft u het idee dat dit onderwerp nog in de taboesfeer zit?

‘In onze maatschappij kennen we geen enkele rite de passage, geen positieve beelden rondom de ene fase van vrouw-zijn naar de andere’

‘Misschien ben ik geen goede meetlat, maar tijdens mijn overgang werd er helemaal niet over gesproken. Op mijn werk zit ik ook in een intellectuele omgeving, waar het lichaam sowieso niet echt meedoet. Met je voeten op de vloer, en uiterlijkheden aan de kapstok hangen bij binnenkomst. Wij in het westen gaan ook raar met het lichaam om. Aan de ene kant wordt het helemaal verheerlijkt, geperfectioneerd. Anderzijds wordt het meer als “ding” gezien, als ik het zo lelijk mag zeggen. We kennen geen enkel ritueel, geen positieve beelden rondom de ene fase van vrouw-zijn naar de andere fase van vrouw-zijn. Geen verhalen rondom overgangsrituelen. De focus ligt namelijk met name op het leeftijdsloze. Je mag er zeker niet ouder uitzien. Zelfs niet als je tachtig bent. Een idiote eis, die grote groepen vrouwen toch nastreven. Het is in onze maatschappij een compliment als je jonger wordt geschat. Volkomen belachelijk. Dat je niet aan je uiterlijk mag aflezen in welke levensfase je je bevindt, hoe oud je werkelijk bent. Zo is er ook zo’n verschrikkelijke reclame waarbij een jongetje wordt opgehaald bij het schoolplein door een mevrouw. Dat blijkt niet zijn moeder, maar zijn oma te zijn. Met het idee erachter: “Wat ziet ze er nog jeugdig uit!” Als we niet uitkijken zitten we straks zelfs in het bejaardentehuis met Botox en fillers. Het houdt niet op. Er zijn geen positieve beelden over ouderdom; over kwetsbaarheid, over gebrek, zonder daaromheen te lopen. Het draait niet om een soort nieuw ideaalbeeld. Je wordt strammer, noem maar op. Dat laat weliswaar onverlet dat ouder worden heel plezierig en zinvol kan zijn.’

Toevallig kwam ik het boek ‘Growing Joy’ van Perla Servan-Schreiber tegen, over de schoonheid van het ouder worden. Zij is Française. Ik sprak laatst ook modeontwerper Jan Taminiau die mij vertelde dat hij onder zijn Nederlandse klantenkring ervaart dat vrouwen zichzelf na hun veertigste levensjaar minder mooi vinden, en het zichzelf daarmee ook minder ‘waard’ vinden om nog iets moois te dragen. Terwijl als hij in Madrid is (waar hij een tweede atelier heeft) hij oudere vrouwen juist vol zelfvertrouwen voor de spiegel ziet staan. Dat vond hij een eye-opener. Is dit ook iets cultureels?

‘Ja, je wordt bijvoorbeeld strammer, maar dat laat onverlet dat ouder worden heel plezierig en zinvol kan zijn’

‘Die observatie kan ik wel delen. Aangezien wij in Noord- en West-Europa dus geen positieve beeldvorming hebben rondom oudere vrouwen, zeker niet na de overgang. Van oudere werkende vrouwen of van het grootmoederschap. Ik kan er simpelweg geen één opnoemen. Kom je in Zuid-Europa dan zie je al wat wijzigingen. Er is meer waardering voor levenservaring, een bepaalde wijsheid. Ik vind het ook fascinerend dat Macron (Franse president Emmanuel Jean-Michel Frédéric Macron) een vrouw heeft van 26 jaar ouder (Brigitte Macron). Fantastisch, als je dan spreekt over voorbeelden in positieve zin zou de Franse cultuur weleens van grote betekenis kunnen zijn.’

Waar ziet u dit gesprek in Nederland het liefst op gang komen?

‘In Frankrijk is er meer waardering voor levenservaring. Zie alleen al Franse president Macron, wiens vrouw 26 jaar ouder is’

‘Het liefst heel klein, in onze eigen omgeving. Zelf kan ik me niet herinneren dat ik het ooit met iemand over de overgang heb gehad.’

Vloeit dit voort uit een soort schaamte?

‘Totaal niet. Ik was er juist wel nieuwsgierig naar. Ik heb een lastige puberteit gehad. Dus ik hoopte maar dat het niet weer zo’n hormonale achtbaan zou zijn; dat ik weer zo overstuur zou raken als in de puberteit. Gelukkig had ik een heel gemakkelijke overgang. Ik heb nauwelijks iets gemerkt van razende hormonen. Mijn menstruatie werd minder, mijn huid droger. Ik ben grijs. Dat soort zaken. In psychische zin heeft het me verwonderd hoeveel fijner ik me eigenlijk voel dan voorheen. Ik ben veel meer in balans en kalm. Daardoor voelde ik op dat moment ook niet zo’n noodzaak om het erover te hebben.’

Sommige vrouwen ervaren wel fysieke en mentale klachten. In het boek ‘Je bent al mooi’ deelt u een heel persoonlijke ervaring, uw confrontatie met kanker, waardoor u op een heel andere manier naar uw lichaam bent gaan kijken?

‘Toen ik kanker kreeg, kwam ik erachter dat de essentie draait om gezien worden in je totaliteit, in je kwetsbaarheid’

‘In 2016 kreeg ik huidkanker. Dat heeft niet zo’n grote impact op mij gehad, maar toen werd er begin 2017 ook baarmoederhalskanker bij mij geconstateerd. Hiervoor moest ik worden bestraald en chemotherapie ondergaan. Van die behandelingen ben ik heel ziek van geweest. Tegelijkertijd heb ik heel mooi mogen ervaren wat echt telt in het leven. Ik had zeven mensen om mij heen, waaronder mijn man en twee kinderen. Iedere dag was er iemand bij me. Voor mijn dagelijkse momenten in het ziekenhuis. Je bent dan op je kwetsbaarst. Na een operatie kun je nauwelijks lopen, de simpelste dingen zijn ineens heel zwaar. Daar heb je hulp bij nodig. Ik heb mij nog nooit in mijn leven zo gedragen, maar ook zo gezien gevoeld als in die maanden. Zo heb ik ervaren hoe onbelangrijk het uiterlijk in wezen is. In essentie draait het om gezien worden in je totaliteit, in je kwetsbaarheid. Dat heeft mij enorm veranderd. Ik ben dapperder geworden – met meer durf om mij uit spreken. Dat verhaal vond ik belangrijk om toe te voegen aan het boek. Het is een hartstochtelijk pleidooi voor menselijkheid, medemenselijkheid, aandacht voor elkaar, voor werkelijk kijken en minder oordelen. In de basis is uiterlijk totaal onbelangrijk.’

Het ego moest vallen eigenlijk?

‘Ja, anders blijven we achter als mens. In de puberteit heb je niet veel anders dan het ego; je bent nog onzeker en op het uiterlijk gericht. Logisch, want je wil graag gezien worden, bij de groep horen. Naarmate je volwassen wordt zou je door allerlei levenservaringen moeten merken dat het ego wat afsterft. Dat je meer “zuiver” gaat leven. Daarmee bedoel ik: met zo min mogelijk vooroordelen, zo open mogelijk, meer vanuit het hart dan vanuit het verstand. Hoewel het verstand ook heel nuttig, heel zinnig kan zijn op bepaalde vlakken. In ieder geval dat je een ander mens ook echt als mens blijft zien in plaats van als een soort “schitterend object” om te bewonderen – of andersom.’

Want daaruit zal je nooit werkelijk voldoening halen?

‘Er ligt veel rijkdom in het delen van persoonlijke ervaringen, levenswijsheden, troost, zorg, plezier. Het gaat niet om wie de mooiste, sterkste, slimste is. We hoeven helemaal niet met elkaar in competitie te gaan. Sta open voor andere meningen: “Oh, zie jij het zo”, zonder daar verder een waardeoordeel aan te hangen. The path of least resistance, een veel fijnere manier van leven.’

Het boek Je bent al mooi is hier te bestellen.

Meer weten? Lees hier meer over:
- Huid & Beauty
- Gezondheid
- Huid & Voeding
- Intimiteit

go to top